Πώς η ανάπτυξη του εγκεφάλου καθορίζει τη ψυχοκινητική εξέλιξη του βρέφους

• Η ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι μία πολύπλοκη διεργασία.

Η διαδικασία αυτή ξεκινά κατά την εμβρυϊκή ζωή και συνεχίζεται για αρκετά χρόνια μετά τη γέννηση. Η κατασκευή του εγκεφάλου καθορίζεται από 19,000 – 20,000 γονίδια που κωδικοποιούν πρωτεΐνες. Η προγεννητική περίοδος της εγκεφαλικής ανάπτυξης βρίσκεται κατ’ εξοχήν κάτω από γονιδιακό έλεγχο. Κατά τη μεταγεννητική περίοδο η ανάπτυξη των αισθητικών κέντρων του εγκεφάλου εξαρτάται από την αισθητική εμπειρία που ο εγκέφαλος δέχεται στη διάρκεια κάποιων κρίσιμων περιόδων ανάπτυξης. Τελικά, ο ανθρώπινος εγκέφαλος περιέχει 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα και τουλάχιστον 1.000 φορές παραπάνω νευρικές συνάψεις, δηλαδή, διασυνδέσεις μεταξύ των νευρώνων. Η κατασκευή, η κατανομή και η λειτουργία των συνάψεων εξαρτάται όχι μόνο από την ανάπτυξη του εγκεφάλου, αλλά και από εξωτερικά ερεθίσματα, τα οποία μεταβάλλουν τη νευρωνική δραστηριότητα και τη δομή του εγκεφάλου. Οι περιβαλλοντικές επιδράσεις είναι πολύ σημαντικές διότι οδηγούν σε μεταβολές της κατανομής & λειτουργίας των συνάψεων, επηρεάζοντας τελικά τη δομή του εγκεφάλου.

• Η ανάπτυξη του εγκεφάλου καθορίζει τη ψυχοκινητική εξέλιξη του παιδιού.

Από τη γέννηση έως τα 5 έτη, ο παιδικός εγκέφαλος αναπτύσσεται περισσότερο από κάθε άλλη περίοδο της ζωής. Στη γέννηση, ο εγκέφαλος του μέσου νεογνού είναι περίπου το ¼ του μεγέθους του εγκεφάλου του ενηλίκου (25%). Διπλασιάζεται σε μέγεθος κατά το 1ο έτος της ζωής. Φθάνει το 80% στο 3ο έτος και το 90% μέχρι τα 5 έτη. Από τη γέννηση έως τα 5 έτη, δημιουργούνται πάνω από ένα εκατομμύριο διασυνδέσεις νευρικών κυττάρων ανά δευτερόλεπτο. Η πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου εξασφαλίζει την απόκτηση των βασικών δεξιοτήτων κίνησης, επικοινωνίας και λόγου. Αργότερα, επιδρά πάνω στην ικανότητα του παιδιού για μάθηση και επιτυχία στο σχολείο και στη ζωή. Η ποιότητα των πρώιμων εμπειριών στα πρώτα χρόνια της ζωής επηρεάζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου.

Συμπερασματικά:

Η ανάπτυξη του εγκεφάλου είναι μία πολύπλοκη διεργασία. Διαταραχή σε κάποια από τα στάδια της ανάπτυξης έχει ως αποτέλεσμα, ποικίλες νευροαναπτυξιακές ανωμαλίες, η σύνδεση των οποίων με τους αιτιολογικούς τους παράγοντες και κατά συνέπεια η πρόληψή τους δεν είναι πάντα εφικτή.

• Η νευρολογική εξέταση του βρέφους και του παιδιού ακολουθεί τους κανόνες της νευρολογίας και συμπληρώνεται από τη νευρο-αναπτυξιακή αξιολόγηση.

Η επιτυχής ανάπτυξη των κινητικών και ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων του βρέφους μας πληροφορεί ότι η ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του βρέφους βαίνει ομαλά.

• Το φυσιολογικό τελειόμηνο νεογνό διαθέτει συστήματα που του επιτρέπουν να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον.

Για παράδειγμα, στηn κατάσταση της ήρεμης εγρήγορσης, νεογνά ηλικίας 2-3 εβδομάδων μιμούνται τις εκφράσεις του ενήλικα που κάνει γκριμάτσες. Τα νεογνά γεννώνται με ήδη ανεπτυγμένες αισθητηριακές ικανότητες.

Όσον αφορά την όραση, τα νεογνά προτιμούν χρωματιστό αντικείμενο και έχουν ικανότητα οπτικής διάκρισης. Από τις 35 εβδομάδες κύησης τα νεογνά προτιμούν τα σχέδια, κυρίως αυτά με μεγαλύτερο αριθμό και μέγεθος λεπτομερειών.

Έχουν όσφρηση: όλα τα φυσιολογικά νεογνά με ηλικία κύησης >32 εβδομάδα ανταποκρίνονται με θηλαστικές κινήσεις, εγρήγορση-απόσυρση ή και τα δύο σε οσφρητικό ερέθισμα. Τα νεογνά διαθέτουν ικανότητα οσφρητικής διάκρισης και για παράδειγμα, ξεχωρίζουν τη μυρωδιά από τις γάζες στήθους της μητέρας.

Έχουν ακοή: μέχρι τις 28 εβδομάδες το νεογνό θα τρομάξει ή θα ανοιγοκλείσει τα μάτια του με ξαφνικό, δυνατό θόρυβο. Καθώς μεγαλώνει η ηλικία κύησης, ωριμάζουν οι αντιδράσεις στο θόρυβο και για παράδειγμα, σταματά η κινητική δραστηριότης, αλλάζει η αναπνοή, ανοίγει το στόμα και ανοίγουν διάπλατα τα μάτια.

Θηλασμός και κατάποση:  Μολονότι ο συντονισμός θηλασμού και κατάποσης έχει ήδη ξεκινήσει στις 28 εβδομάδες κύησης, ο ομαλός  συγχρονισμός της αναπνοής με το θηλασμό και τη κατάποση δεν έχει αναπτυχθεί μέχρι τις 32-34 εβδομάδες και δια τούτο δεν είναι ασφαλής η σίτιση τους. Ο μηχανισμός της κατάποσης ωριμάζει μέχρι τη 37η εβδομάδα. Ο συγχρονισμός της αναπνοής με το θηλασμό και τη κατάποση δεν αναπτύσσεται πλήρως μέχρι τη 37η εβδομάδα. Ακόμη και στα τελειόμηνα ο συγχρονισμός της αναπνοής με το θηλασμό και τη κατάποση δεν είναι επαρκής μέσα στο 1ο 48ωρο και για το λόγο αυτό δίδονται κατάλληλες οδηγίες.

• Η αδρή κινητικότητα και η θέση του σώματος στο νεογνό και στο βρέφος αποτελούν σημαντικά στοιχεία της νευρολογικής αξιολόγησης.

Εκτιμάται ο μυϊκός τόνος, η δύναμη και τα αντανακλαστικά. Απόκλιση των παραπάνω, καθώς και η μη επίτευξη νευρο-αναπτυξιακών δεξιοτήτων αξιολογούνται, ερευνώνται και αντιμετωπίζονται.

• Αξιολογούμε την οπτική και ακουστική συμπεριφορά, την επικοινωνία, τη γλωσσική και τη γνωσιακή ανάπτυξη.

Απαραίτητη είναι η γνώση των αναπτυξιακών οροσήμων από τον εξετάζοντα έτσι ώστε να γίνει πρώιμη αναγνώριση αποκλίσεων ως προς το χρόνο επίτευξης τους και ως προς τις ποιοτικές αποκλίσεις.

• Σε περίπτωση απόκλισης εφαρμόζουμε εκτός από το διαγνωστικό έλεγχο και πρώιμη παρέμβαση για να εκμεταλλευτούμε την ιδιότητα της νευρο-πλαστικότητας.

 Με τον όρο πλαστικότητα εννοούμε την ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιοργανώνει τα εγκεφαλικά μονοπάτια, με την επίδραση νέων εμπειριών, πράγμα  που αποτελεί τη βάση της μάθησης.

• Πως η ιδιότητα της «πλαστικότητας των νευρώνων» ευοδώνει τη μάθηση ;

Οι νευρωνικές συνδέσεις αυξάνονται και ισχυροποιούνται καθώς χρησιμοποιούνται.

Τα εγκεφαλικά κύτταρα που χρησιμοποιούνται πιο συχνά, έχουν πιο εκτεταμένες διασυνδέσεις, ενώ αυτά που δεν χρησιμοποιούνται πολύ, μένουν στην άκρη.

Για παράδειγμα, οι νευρώνες που αφορούν τη κίνηση των δακτύλων και του στόματος είναι περισσότεροι από αυτούς που αφορούν τη πλάτη. Αυτό γιατί οι κινήσεις στα  δάκτυλα και στο στόμα είναι περισσότερες από τις κινήσεις της πλάτης.