Μητρικός Θηλασμός

Ο μητρικός θηλασμός είναι ένα τεράστιο θέμα που έχει απασχολήσει ιατρικά συνέδρια και όχι μόνο, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, με πολλαπλές ενότητες. Είναι η τροφή, που η φύση έχει προνοήσει για το ξεκίνημα της ζωής του ανθρώπου.

Η γαλακτογένεση, η σύνθεση δηλαδή και η παραγωγή του μητρικού γάλακτος, εξαρτάται από ορμόνες που παράγονται στην διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά και μετά τον τοκετό στην διάρκεια της γαλουχίας.

Περιλαμβάνει τρία στάδια, ενώ οι σημαντικότερες από τις ορμόνες που συμμετέχουν είναι η προγεστερόνη και η προλακτίνη.

Το μητρικό γάλα διακρίνεται σε:

• πύαρ
• μεταβατικό
• ώριμο μητρικό γάλα

Η προγεστερόνη, είναι η ορμόνη που υποστηρίζει την εγκυμοσύνη και  προετοιμάζει τον μαστό για την γαλουχία. Παράγεται τις πρώτες 8-10 εβδομάδες της εγκυμοσύνης από τις ωοθήκες και στη συνέχεια κυρίως από τον πλακούντα.

Η προλακτίνη παράγεται από τον πλακούντα και τον οπίσθιο λοβό της υπόφυσης. Συμμετέχουν και άλλες ορμόνες όπως, οιστρογόνα κλπ.

Το στάδιο Ι, ή γαλακτογένεση Ι ή εκκριτική διαφοροποίηση κατά την παλαιότερη ορολογία, είναι η περίοδος που ξεκινά μετά το 1ο τρίμηνο κύησης. Εδώ, η προγεστρόνη προετοιμάζει τον μαστό για την γαλουχία, η προλακτίνη βοηθά στο να διαφοροποιηθούν τα μαστικά επιθηλιακά κύτταρα σε γαλακτοκύτταρα, δηλαδή σε κύτταρα ικανά να συνθέσουν τα συστατικά του γάλακτος. Τα λοβία και οι κυψελίδες του μαζικού αδένα διαστέλλονται από τη συσσώρευση σταγονιδίων λίπους και πρωτεϊνών που αποτελούν το πρωτόγαλα (πύαρ). Η έκκριση του πρωτογάλατος ωστόσο, αναστέλλεται πριν τον τοκετό λόγω της αυξημένης συγκέντρωσης της προγεστερόνης.

Τα επόμενα στάδια είναι μετά τον τοκετό.

Το στάδιο ΙΙ ή γαλακτογένεση ΙΙ ή εκκριτική ενεργοποίηση, όπως είναι ο παλαιότερος όρος, ξεκινά με τον τοκετό και διαρκεί τις πρώτες 3-4 μέρες ζωής. Σε αυτό το στάδιο, με την απομάκρυνση του πλακούντα και την πτώση των επιπέδων της προγεστερόνης, η προλακτίνη δρα και παράγεται μόνο από την υπόφυση. Ξεκινά η άφθονη παραγωγή γάλακτος αυτόματα, ούτως ή αλλιώς, δηλαδή, ανεξάρτητα από το τακτικό «άδειασμα» του στήθους.

Επίσης, κατά την διάρκεια του 2ου  σταδίου, δεν λειτουργεί πια, κλείνει το παρακυτταρικό μονοπάτι, ανάμεσα στα γαλακτοκύτταρα, οπότε δεν ανταλλάσσονται ουσίες από τα τριχοειδή του μαζικού αδένα στις γαλακτοφόρες κυψέλες και έτσι αλλάζει η σύσταση  του γάλακτος καθώς περνάμε από το πύαρ στο μεταβατικό γάλα.

Το στάδιο ΙΙI, ή γαλακτογένεση ΙΙΙ ή γαλακτοποίηση ξεκινά μετά  την 3η-4η  ημέρα από τον τοκετό. Είναι η φάση στην οποία διατηρείται η γαλουχία, μέσα από αυτοκρινείς μηχανισμούς που δρουν ανεξάρτητα σε κάθε μαστό. Ρυθμίζεται από ποικίλες ορμόνες και χαρακτηρίζεται από τη μετάβαση στην αυτοκρινική λειτουργία του μαζικού αδένα. Η παραγωγή δηλαδή της προλακτίνης δε γίνεται πλέον αυτόματα από την υπόφυση, αλλά εξαρτάται από τον συχνό ερεθισμό της θηλής. Άρα, πλέον, η παραγωγή του γάλακτος υπόκειται στον κανόνα της προσφοράς και της ζήτησης.

Έτσι, η ποιότητα, η σύσταση του γάλακτος, ξεκινά με το πύαρ, το μεταβατικό γάλα στη συνέχεια, για να καταλήξουμε στο ώριμο γάλα.

Ώριμο χαρακτηρίζεται το μητρικό γάλα, μετά την 14η ημέρα θηλασμού. Ο όγκος γάλακτος που παράγει η μητέρα κυμαίνεται μεταξύ 600-900ml (ανάλογα με το βάρος του μωρού). O όγκος του μητρικού γάλακτος που παράγεται και καταναλώνεται από τα νεογνά είναι σημαντικά μεγαλύτερος τη νύχτα.

Το ώριμο μητρικό γάλα αποτελείται από τα εξής συστατικά:

• Nερό: Αποτελεί περίπου το 87% του γάλακτος, γι’ αυτό και το γάλα επαρκεί για την ενυδάτωση του μωρού ακόμα και τους πολύ ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες, επίσης είναι ισότονο με το πλάσμα και γι’ αυτό ξεδιψά το νεογνό - βρέφος.

• Λιπίδια: Το μητρικό γάλα περιέχει ω-3 λιπαρά οξέα, δεκαεξανοϊκό οξύ (DHA) και άλλα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου (Long Chain Fatty Acids –LCFA) που είναι σημαντικά για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και του αμφιβληστροειδούς. Η συγκέντρωση του λίπους στο γάλα παρουσιάζει διακύμανση, καθώς το πρόσθιο κλάσμα του μητρικού γάλακτος, το λεγόμενο «foremilk» περιέχει λιγότερο λίπος σε σχέση με το τελικό, το λεγόμενο «hindmilk».
   
• Πρωτεΐνη: Όσον αφορά τη σύσταση του μητρικού γάλακτος σε πρωτεΐνη, κυριαρχούν η καζεΐνη και η ορολευκωματίνη, με αναλογία καζεΐνης/ορολευκωματίνη 3:2. Το περιεχόμενο του μητρικού γάλακτος σε πρωτεΐνη, όπως ήδη αναφέρθηκε, μειώνεται σταδιακά τις πρώτες 6 εβδομάδες. Η συγκέντρωση της πρωτεΐνης στο γάλα μητέρων με εξαιρετικά πρόωρα βρέφη (<28 εβδομάδων) είναι σημαντικά μεγαλύτερη σε σχέση με των οριακά πρόωρων και τελειόμηνων.
   
• Άλλα αζωτούχα συστατικά του γάλακτος είναι ο Επιδερμιδικός Αυξητικός Παράγων (Epidermal Growth  Factor-EGF), το αμινοξύ ταυρίνη, τα νουκλεοτίδια και η καρνιτίνη. Ο EGF συμβάλει στην ωρίμαση και προστασία του εντερικού επιθηλίου.
   
• Υδατάνθρακες: Κυρίαρχος υδατάνθρακας στο μητρικό γάλα είναι η λακτόζη, σε ποσοστό περίπου 7,2 %. Περιέχει όμως και μονοσακχαρίτες και ολιγοσακχαρίτες, που μαζί με τις γλυκοπρωτεΐνες συγκροτούν τον παράγοντα bifidus. Ο παράγοντας αυτός προάγει τον εποικισμό του εντέρου με τον Lactobacillus bifidus,(προβιοτικό) που προστατεύει από τη διείσδυση των μικροοργανισμών. Δηλαδή ο bifidus δρα ως πρεβιοτικός παράγων.
   
• Σίδηρος και ηλεκτρολύτες: Οι ηλεκτρολύτες του μητρικού γάλακτος βρίσκονται σε τέτοιες συγκεντρώσεις ούτως ώστε να δημιουργούν ένα εύκολα μεταβολιζόμενο φορτίο για τους νεφρούς. Ο σίδηρος του μητρικού γάλακτος δημιουργεί ένα σύμπλεγμα με τη λακτοφερρίνη, μέσω του οποίου εξασφαλίζεται η καλύτερη απορρόφησή του από το έντερο. Η λακτοφερρίνη, επιπρόσθετα, δυσκολεύει την επιβίωση των παθογόνων μικροοργανισμών, απορροφώντας το σίδηρο και στερώντας τον από αυτούς. Έτσι ο πολλαπλασιασμός των παθογόνων αναστέλλεται.
   
• Βιταμίνες: Η περιεκτικότητα του μητρικού γάλακτος σε βιταμίνη D είναι χαμηλή, ανεξάρτητα από το εάν είναι ώριμο ή όχι. Για το λόγο αυτό η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συστήνει για το αποκλειστικά θηλάζον βρέφος, την καθημερινή χορήγηση 400IU βιταμίνης D, κατά τους πρώτους 6 μήνες. Τη σύσταση αυτή έχουν υιοθετήσει χώρες, ακόμα και με μεγάλη ηλιοφάνεια, όπως η Ελλάδα. Έχει προκύψει από έρευνες ότι ακόμα και σε αυτές τις χώρες, η προστασία των βρεφών από την απευθείας έκθεση στον ήλιο και η εκτεταμένη χρήση αντιηλιακών, οδηγεί σε χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D στα παιδιά.
   
• Η βιταμίνη Κ είναι επίσης χαμηλή στο μητρικό γάλα, αλλά η ποσότητα που έχει ανάγκη το νεογνό εξασφαλίζεται με την χορήγηση βιταμίνης Κ, αμέσως μετά τον τοκετό. Η βιταμίνη Κ μπορεί να χορηγηθεί συνήθως εφάπαξ ενδομυϊκά.
   
• Kύτταρα και Ανοσοσφαιρίνες: Το μητρικό γάλα είναι ένας «ζωντανός ιστός» δεδομένου ότι περιέχει ουδετερόφιλα, λεμφοκύτταρα και μακροφάγα, που συμβάλλουν στις αμυντικές ιδιότητες του γάλακτος. Η κύρια ανοσοσφαιρίνη που περιέχεται στο μητρικό γάλα είναι η IgA. Ειδικά IgΑ αντισώματα συντίθενται και απεκκρίνονται στο μητρικό γάλα, μετά από έκθεση του λεμφικού ιστού του βρογχικού δένδρου και του γαστρεντερικού σωλήνα της μητέρας σε ιούς και σε βακτήρια. Το μητρικό γάλα με αυτό τον τρόπο έχει τη δυνατότητα να παρέχει παθητική ανοσία στο βρέφος με ειδικά IgA αντισώματα, που είναι ανθεκτικά στη διαδικασία της πέψης του βρέφους.
   
• Ανοσοποιητικοί παράγοντες: Το μητρικό γάλα περιέχει και άλλους παράγοντες με αμυντικές ανοσοποιητικές ιδιότητες. Ένζυμα όπως η λυσοζύμη και οι ντεφενσίνες είναι κάποια από αυτά. Συμπλέγματα πεπτιδίων με ολιγοσακχαρίτες δημιουργούν τους πρεβιοτικούς παράγοντες, που ευνοούν στο έντερο την ανάπτυξη των bifido βακτηρίων. Τα bifido βακτήρια είναι οι προβιοτικοί παράγοντες, που μεταξύ άλλων βοηθούν και στην ανάπτυξη της ανοσολογικής ισορροπίας στον οργανισμό του βρέφους. Ο Transforming Growth Factor (ΤGF –β) είναι ένας παράγων που παράγεται από την μητέρα μετά από έκθεση σε αλλεργιογόνα. Η μεταφορά του στο μητρικό γάλα βοηθά το βρέφος να αποκτήσει ανοσολογική ανοχή. Η συνεχής και σε μικρές δόσεις έκθεση του βρέφους σε τροφικά, κυρίως, αλλεργιογόνα το προετοιμάζει, ώστε στην πρώτη απευθείας έκθεση στο αλλεργιογόνο (π.χ. γάλα αγελάδος, ψάρι, αυγό) να είναι λιγότερο πιθανή η εκδήλωση της τροφικής αλλεργίας. Επιπλέον, η επικράτηση του TGF-β, αλλά και άλλων κυτταροκινών όπως IL-10, 1L-13 οδηγεί στη στροφή του ανοσοποιητικού συστήματος του μωρού προς μία λιγότερο «αλλεργική» κατεύθυνση.
   
• Άλλοι παράγοντες:  Στο μητρικό γάλα ανευρίσκονται, επίσης, ορμόνες όπως η θυρεοειδική, η λεπτίνη και η γαστρίνη, που παίρνουν μέρος στη ρύθμιση του μεταβολισμού του νεογνού και της όρεξής του. Επίσης, ανιχνεύεται η ερυθροποιητίνη, η ινσουλίνη και ο ινσουλινικός αυξητικός παράγων IGF-1, που μειώνουν τον κίνδυνο νεκρωτικής εντεροκολίτιδας και συμβάλλουν στην αύξηση του αιματοκρίτη.

Παρά την εξαιρετική σημασία που έχει η χορήγηση μητρικού γάλακτος στα πρόωρα και ιδίως στα πολύ χαμηλού βάρους γέννησης (<1500γρ) νεογνά και παρά την αυξημένη συγκέντρωση σε υδατάνθρακες, λίπος, πρωτεΐνες και νάτριο του μητρικού γάλακτος των μητέρων με πρόωρα νεογνά, συχνά τις πρώτες εβδομάδες ζωής είναι απαραίτητη η προσθήκη στο γάλα ειδικών ενισχυτών (Human milk fortifier, HMF).

Αυτό γίνεται λόγω των μεγαλύτερων αναγκών των προώρων σε ενέργεια, πρωτεΐνες, ασβέστιο και φωσφόρο.

Στη Μονάδα Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών του ΙΑΣΩ, προάγεται ο μητρικός θηλασμός με ενσταλλάξεις πύατος στα πρόωρα νεογνά, ούτως ώστε να εγκατασταθεί το αντανακλαστικό του θηλασμού, ενσταλλάξεις ακόμα και στα διασωληνωμένα νεογνά.

Επίσης, βρίσκεται σε εξέλιξη ερευνητικό πρωτόκολλο, σε συνεργασία με το Κέντρο Αναφοράς Υποστήριξης και Παρακολούθησης Παρεντερικής και Εντερικής Διατροφής του ΙΑΣΩ και ΙΑΣΩ Παίδων, για την ανάλυση του μητρικού γάλατος και ενίσχυσή του, εκεί που χρειάζεται, δηλαδή, ανάλογα με την ηλικία κύησης και τις ανάγκες του νεογνού.

Συγκεντρωτικά τα μοναδικά χαρακτηριστικά του μητρικού γάλακτος, που καμία φόρμουλα ποτέ δεν μπορεί να πετύχει είναι τα εξής:

1.Σύσταση μεταβαλλόμενη, ανάλογη με:

• Ηλικία κύησης + ΒΓ
• Χρονική στιγμή στην διάρκεια του θηλασμού
• Χρονική στιγμή της ημέρας, που θηλάζει το βρέφος

2. Στείρο παθογόνων μικροβίων

3.Σωστή θερμοκρασία

4.Αντισώματα – Ζωντανός ιστός

5.Ορμόνες

Τα οφέλη του μητρικού θηλασμού όπως καταγράφονται από μελέτες για το παιδί είναι:

ΙΣΧΥΡΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ

• Προφυλάσσει από λοιμώξεις πεπτικού
• Προφυλάσσει από λοιμώξεις ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού
• Μείωση κινδύνου ΟΛΛ
• Μείωση κινδύνου αιφνίδιου θανάτου

ΟΦΕΛΗ ΥΠΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

• Προφυλάσσει από αλλεργίες
• Μείωση κινδύνου, γενικά παιδιατρικών καρκίνων
• Νοσήματα φθοράς
• Δείκτης νοημοσύνης
• Ασφάλεια, αγάπη, σιγουριά

Για την μητέρα:

ΙΣΧΥΡΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ

• Γρήγορη απώλεια βάρους μετά τον τοκετό
• Μείωση κινδύνου για καρκίνο του μαστού
• Αντισύλληψη μέσω αμηνόρροιας γαλουχίας

ΟΦΕΛΗ ΥΠΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

• Μείωση κινδύνου για καρκίνο ωοθηκών
• Μείωση κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις
• Ενίσχυση δεσμού μητέρας – παιδιού.

Πληροφορίες για τεχνικές θηλασμού θα βρείτε στην ιστοσελίδα του νοσοκομείου μας, όπως και πληροφορίες για την αποθήκευση του μητρικού γάλακτος.

Αξιοσημείωτη είναι η μελέτη της Δρ.Michele Griswold, εξειδικευμένης νοσηλεύτριας, ειδικής συμβούλου θηλασμού, εκ μέρους της Unicef και του ΠΟΥ.

Αναφέρεται σε 14 μύθους για τον μητρικό θηλασμό:

1. Μύθος: Ο θηλασμός είναι εύκολος
2. Μύθος: Είναι σύνηθες ο θηλασμός να πονάει
3. Μύθος: Πρέπει να πλένετε τις θηλές σας πριν από το θηλασμό
4. Μύθος: Πρέπει να χωρίζετε το νεογέννητο από τη μητέρα για να μπορεί να ξεκουραστεί
5. Μύθος: Πρέπει να έχετε ισορροπημένη διατροφή κατά τη διάρκεια του θηλασμού
6. Μύθος: Η άσκηση επηρεάζει τη γεύση του γάλακτος σας
7. Μύθος: Δεν θα μπορέσετε να θηλάσετε αν δεν το κάνετε αμέσως
8. Μύθος: Δεν μπορείτε ποτέ να χρησιμοποιήσετε φόρμουλα αν θέλετε να θηλάσετε
9. Μύθος: Πολλές μητέρες δεν μπορούν να παράγουν αρκετό γάλα
10. 1Μύθος: Δεν πρέπει να θηλάζετε αν είστε άρρωστη
11. Μύθος: Δεν μπορείτε να πάρετε κανένα φάρμακο αν θηλάζετε
12. Μύθος: Τα μωρά που έχουν θηλάσει είναι προσκολλημένα
13. Μύθος: Είναι δύσκολο να απογαλακτιστεί ένα μωρό αν θηλάζετε για περισσότερο από ένα χρόνο
14. Μύθος: Αν επιστρέψετε στη δουλειά σας, θα πρέπει να απογαλακτίσετε το μωρό σας

Πως καταρρίπτονται :

1. Ο θηλασμός δεν είναι εύκολη υπόθεση. Χρειάζεται χρόνο και εξάσκηση, υποστήριξη στο σπίτι και στην εργασία.
2. Δεν πρέπει να πονάει. Υπόδειξη αν δεν τα καταφέρνει από εξειδικευμένο επαγγελματία.
3. Υπάρχουν «καλά» βακτήρια στο δέρμα του μαστού, που βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα του βρέφους
4. Ενθαρρύνεται τελευταία, η πρακτική δέρμα με δέρμα, γνωστή και ως «φροντίδα της μητέρας καγκουρώ», αμέσως μετά την γέννηση και σε συχνά χρονικά διαστήματα. Αφού το βρέφος θηλάσει, τοποθετείται στην κλίνη του.
5. Τα μωρά εκτίθενται στις διατροφικές συνήθειες της μητέρας τους στη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
6. Δεν ισχύει
7. Μπορείτε να θηλάσετε όταν το αποφασίσετε, σίγουρα όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα.
8. Οι μητέρες μπορεί να αποφασίσουν ότι χρειάζεται να χρησιμοποιούν φόρμουλα σε ορισμένες περιπτώσεις, ενώ συνεχίζουν να θηλάζουν. Καλό είναι να δημιουργήσουν ένα σχέδιο, με εξειδικευμένο επαγγελματία που να λειτουργεί καλύτερα για εκείνες.
9. Σχεδόν όλες οι μητέρες παράγουν την σωστή ποσότητα γάλακτος για το μωρό τους. Χρειάζεται σωστή τακτική και υποστήριξη.
10. Ανάλογα με το είδος της ασθένειας και με την συμβουλή του γιατρού, θα πάρετε την σωστή θεραπεία, θα ενυδατώνεστε, θα ξεκουράζεστε και φυσικά θα πάρετε μέτρα πρόληψης, για να συνεχίσετε τον θηλασμό.
11. Υπάρχουν συγκεκριμένες κατηγορίες φαρμάκων που απαγορεύονται όταν η μητέρα θηλάζει.
12. Εννοεί ψυχολογικά, δεν ισχύει μεγαλώνοντας.
13. Όλες οι μητέρες και τα μωρά τους είναι διαφορετικά, άρα θα καθορίσουν από κοινού πόσο καιρό θέλουν να θηλάσουν.
14. Όλο και περισσότερες εταιρείες-υπηρεσίες, υιοθετούν μέτρα για την εξυπηρέτηση των μητέρων - εργαζομένων που θηλάζουν.

Στη χώρα μας από το 2013, έχει τεθεί σε εφαρμογή το πρόγραμμα Αλκυόνη, με σημαντικές πρωτοβουλίες και δράσεις για την υποστήριξη του μητρικού θηλασμού.

Ο μητρικός θηλασμός αποτελεί δικαίωμα του κάθε παιδιού. Αποτελεί όμως και δικαίωμα κάθε μητέρας - γυναίκας. Με υποστήριξη, συμπαράσταση, βοήθεια, κατανόηση, χωρίς πρακτικές ενοχών και τύψεων, θα αποφασίσει η ίδια και θα εφαρμόσει ό,τι είναι καλύτερο για το παιδί της, για την ίδια, αλλά και ό,τι εξυπηρετεί τις ανάγκες ολόκληρης της οικογένειάς της.